Το βιβλίο ΙΙ

Jorge Luis Borges, by Grete Stern, 1951

Του Χορχε Λουίς Μπόρχες

(Το κείμενο αυτό είναι απομαγνητοφώνηση της πρώτης από μια σειρά διαλέξεων που έδωσε ο Μπόρχες στο Πανεπιστήμιο του Μπελγκράνο, το 1978. Εδώ παραθέτουμε ένα απόσπασμα).


Γίνεται λόγος για την εξαφάνιση του βιβλίου. Εγώ πιστεύω ότι κάτι τέτοιο είναι αδύνατον. Θα αναρωτηθείτε, ποιά η διαφορά ανάμεσα σε ένα βιβλίο και μια εφημερίδα ή ένα δίσκο; H διαφορά είναι ότι την εφημερίδα τη διαβάζουμε για να ξεχαστούμε, το δίσκο επίσης τον ακούμε για να ξεχαστούμε. Είναι κάτι μηχανικό, γι αυτό είναι και επιπόλαιο. Το βιβλίο το διαβάζουμε για τη μνήμη.

Η έννοια του ιερού βιβλίου όπως το Κοράνι ή η Βίβλος ή οι Βέδες - όπου επίσης αναφέρεται ότι οι Βέδες είναι αυτές που δημιουργούν τον κόσμο - μπορεί να είναι πια ξεπερασμένη, το βιβλίο όμως ακόμη διαθέτει κάποια ιερότητα, την οποία θα πρέπει να προσπαθήσουμε να διατηρήσουμε. Το να πάρουμε ένα βιβλίο και να το ανοίξουμε εσωκλείει την πιθανότητα μιας αισθητικής πράξης. Τί είναι οι λέξεις που στριμώχνονται σε ένα βιβλίο; Τί είναι αυτά τα νεκρά σύμβολα; Τίποτα απολύτως. Τί είναι το βιβλίο αν δεν το ανοίξουμε; Είναι απλώς ένας κύβος από χαρτί και δέρμα, με σελίδες. Αν όμως το διαβάσουμε, τότε συμβαίνει κάτι περίεργο, το οποίο πιστεύω ότι κάθε φορά αλλάζει.

Ο Ηράκλειτος είπε ( το έχω επαναλάβει αμέτρητες φορές ) ότι κανείς δεν μπαίνει δύο φορές στο ίδιο ποτάμι γιατί τα νερά αλλάζουν, το πιο τρομερό όμως είναι ότι και εμείς δεν είμαστε λιγότερο ρευστοί από ό,τι το ποτάμι. Κάθε φορά που διαβάζουμε ένα βιβλίο, το βιβλίο αλλάζει, η σύνδεση των λέξεων είναι διαφορετική. Επιπλέον, τα βιβλία είναι φορτωμένα με παρελθόν.

Έχω στραφεί κατά της κριτικής και θα ανακαλέσω ( τί σημασία έχει όμως να ανακαλέσω; ). Ο Άμλετ δεν είναι ακριβώς ο Άμλετ που είχε οραματιστεί ο Σαίξπηρ στις αρχές του δέκατου έβδομου αιώνα. Ο Άμλετ είναι ο Άμλετ του Κόλεριτζ, του Γκαίτε και του Μπράντλευ. Ο Άμλετ έχει ξαναγεννηθεί. Το ίδιο συμβαίνει και με τον Δον Κιχώτη. Το ίδιο και με τον Λουγκόνες και τον Μαρτίνες Εστράντα, ο Μάρτιν Φιέρρο δεν είναι ο ίδιος. Οι αναγνώστες σιγά-σιγά εμπλούτισαν το βιβλίο. 

Διαβάζοντας ένα αρχαίο βιβλίο είναι σα να διαβάζουμε όλο το χρόνο που πέρασε από την ημέρα που γράφτηκε το βιβλίο μέχρι τις μέρες μας. Γι αυτό και είναι καλό να διατηρούμε τη λατρεία για το βιβλίο. Το βιβλίο μπορεί να είναι γεμάτο τυπογραφικά λάθη, μπορεί να μη συμφωνούμε με τις απόψεις του συγγραφέα, ακόμα και έτσι όμως, το βιβλίο διατηρεί κάτι το ιερό, κάτι το θείο. Δεν εννοώ να το λατρεύουμε θρησκόληπτα, αλλά με την επιθυμία να συνατήσουμε την ευτυχία, να συναντήσουμε τη γνώση.

Αυτά ήθελα να πω σήμερα.

24 Μαίου, 1978


Από το βιβλίο "Έμπνευση και Δημιουργία", Εκδόσεις Printa

Jorge Luis Borges. Αργεντίνος συγγραφέας, δοκιμιογράφος, ποιητής και κριτικός, από τις σημαντικότερες λογοτεχνικές μορφές του 20ου αιώνα.